17 Νοέμβρη 1973 / 17 Noemvri 1973

Εξέγερση του Πολυτεχνείου

17 Νοέμβρη 1973

Πολυτεχνείο 17 Νοέμβρη

Ο Γιάννης Ρίτσος απαγγέλλει 

στην 1η επέτειο του Πολυτεχνείου

17 Νοεμβρίου 1974 

Η επομένη της εξέγερσης του Πολυτεχνείου

18 Νοέμβρη 1973

(Σπάνιο βίντεο)

Ντοκιμαντέρ για το Πολυτεχνείο

---------------------------------

Ποιήματα

Μανώλης Αναγνωστάκης, Φοβάμαι

Φοβάμαι

τους ανθρώπους που εφτά χρόνια

έκαναν πως δεν είχαν πάρει χαμπάρι

και μια ωραία πρωία –μεσούντος κάποιου Ιουλίου–

βγήκαν στις πλατείες με σημαιάκια κραυγάζοντας

«Δώστε τη χούντα στο λαό».

Φοβάμαι τους ανθρώπους

που με καταλερωμένη τη φωλιά

πασχίζουν τώρα να βρουν λεκέδες στη δική σου.

Φοβάμαι τους ανθρώπους

που σου 'κλειναν την πόρτα

μην τυχόν και τους δώσεις κουπόνια

και τώρα τους βλέπεις στο Πολυτεχνείο

να καταθέτουν γαρίφαλα και να δακρύζουν.

Φοβάμαι τους ανθρώπους

που γέμιζαν τις ταβέρνες

και τα 'σπαζαν στα μπουζούκια

κάθε βράδυ

και τώρα τα ξανασπάζουν

όταν τους πιάνει το μεράκι της Φαραντούρη

και έχουν και «απόψεις».

Φοβάμαι τους ανθρώπους

που άλλαζαν πεζοδρόμιο όταν σε συναντούσαν

και τώρα σε λοιδορούν

γιατί, λέει, δεν βαδίζεις στον ίσιο δρόμο.

Φοβάμαι, φοβάμαι πολλούς ανθρώπους.

Φέτος φοβήθηκα ακόμα περισσότερο.

***

Νικηφόρος  Βρεττάκος, Μικρός τύμβος

(17 Νοεμβρίου 1973)

Δίχως τουφέκι και σπαθί, με το ήλιο στο μέτωπο,

υπήρξατε ήρωες και ποιητές μαζί. Είστε το Ποίημα.

 

Απλώνοντας το χέρι μου δεν φτάνει ως εκεί

που ωραία λουλούδια τις μορφές σας

Λιτανεύει ο αέρας της αρετής. Ω παιδιά μου,

 

Μπροστά σ’ αυτό το ποίημα μετράει μόνο η σιωπή.

***

 

Αζίζ Νεσίν, Σώπα, μη μιλάς

Σώπα μη μιλάς! – Αζίζ Νεσίν Σώπα, μη μιλάς, είναι ντροπή κόψ’ τη φωνή σου σώπασε επιτέλους κι αν ο λόγος είναι αργυρός η σιωπή είναι χρυσός. Τα πρώτα λόγια που άκουσα από παιδί έκλαιγα, γέλαγα, έπαιζα μου λέγανε: “σώπα”. Στο σχολείο μου κρύψαν την αλήθεια τη μισή, μου λέγανε : “εσένα τι σε νοιάζει; 

Σώπα!” 

Με φιλούσε το πρώτο κορίτσι που ερωτεύτηκα και μου λέγανε: “κοίτα μην πεις τίποτα, σσσσ….σώπα!” Κόψε τη φωνή σου και μη μιλάς, σώπαινε. Και αυτό βάσταξε μέχρι τα είκοσι μου χρόνια. Ο λόγος του μεγάλου η σιωπή του μικρού. Έβλεπα αίματα στο πεζοδρόμιο, “Τι σε νοιάζει εσένα;”, μου λέγανε, “θα βρεις το μπελά σου, 

σώπα”. 

Αργότερα φωνάζανε οι προϊστάμενοι “Μη χώνεις τη μύτη σου παντού, κάνε πως δεν καταλαβαίνεις, σώπα” Παντρεύτηκα, έκανα παιδιά, η γυναίκα μου ήταν τίμια κι εργατική και ήξερε να σωπαίνει. Είχε μάνα συνετή , που της έλεγε 

“Σώπα”. 

Σε χρόνια δίσεκτα οι γονείς, οι γείτονες με συμβουλεύανε : “Μην ανακατεύεσαι, κάνε πως δεν είδες τίποτα. Σώπα” Μπορεί να μην είχαμε με δ’αύτους γνωριμίες ζηλευτές, με τους γείτονες, μας ένωνε , όμως, το Σώπα. Σώπα ο ένας,σώπα ο άλλος σώπα οι επάνω, σώπα η κάτω, σώπα όλη η πολυκατοικία και όλο το τετράγωνο. Σώπα οι δρόμοι οι κάθετοι και οι δρόμοι οι παράλληλοι. Κατάπιαμε τη γλώσσα μας. Στόμα έχουμε και μιλιά δεν έχουμε. Φτιάξαμε το σύλλογο του 

“Σώπα”. 

και μαζευτήκαμε πολλοί μία πολιτεία ολόκληρη, μια δύναμη μεγάλη ,αλλά μουγκή! Πετύχαμε πολλά,φτάσαμε ψηλά, μας δώσανε παράσημα, τα πάντα κι όλα πολύ. Εύκολα , μόνο με το Σώπα. 

Μεγάλη τέχνη αυτό το “Σώπα”. 

Μάθε το στη γυναίκα σου,στο παιδί σου,στην πεθερά σου κι όταν νιώσεις ανάγκη να μιλήσεις ξερίζωσε τη γλώσσα σου και κάν’την να σωπάσει. Κόψ’την σύρριζα. Πέτα την στα σκυλιά. Το μόνο άχρηστο όργανο από τη στιγμή που δεν το μεταχειρίζεσαι σωστά. Δεν θα έχεις έτσι εφιάλτες , τύψεις κι αμφιβολίες. Δε θα ντρέπεσαι τα παιδιά σου και θα γλιτώσεις από το βραχνά να μιλάς , χωρίς να μιλάς να λες “έχετε δίκιο,είμαι σαν κι εσάς” Αχ! Πόσο θα ‘θελα να μιλήσω ο κερατάς. και δεν θα μιλάς , θα γίνεις φαφλατάς , θα σαλιαρίζεις αντί να μιλάς . Κόψε τη γλώσσα σου, κόψ’την αμέσως. Δεν έχεις περιθώρια. Γίνε μουγκός. Αφού δε θα μιλήσεις , καλύτερα να το τολμήσεις Κόψε τη γλώσσα σου. Για να είσαι τουλάχιστον σωστός στα σχέδια και στα όνειρά μου ανάμεσα σε λυγμούς και σε παροξυσμούς κρατώ τη γλώσσα μου, γιατί νομίζω πως θα’ρθει η στιγμή που δεν θα αντέξω και θα ξεσπάσω και δεν θα φοβηθώ και θα ελπίζω και κάθε στιγμή το λαρύγγι μου θα γεμίζω με ένα φθόγγο , με έναν ψίθυρο , με ένα τραύλισμα , με μια κραυγή που θα μου λέει: ΜΙΛΑ!….

Αζίζ Νεσίν, Σώπα, μη μιλάς

Απαγγελία: Μαριέττα Ριάλδη 

12410 και 1 τριαντάφυλλα 

-----------------------------------------------------------

Τραγούδια 

Διονύσης Σαββόπουλος, Στη συγκέντρωση της ΕΦΕΕ

Μάνος Λοΐζος, Μη με ρωτάς

Μάνος Λοΐζος, Το ακκορντεόν

Μάνος Λοΐζος, Ο δρόμος 

Συναυλία Θεοδωράκη μετά την πτώση της δικτατορίας 

Γιάννης Ρίτσος, Ρωμιοσύνη "Όταν σφίγγουν το χέρι"

Γιάννης Ρίτσος, Ρωμιοσύνη "Θα σημάνουν οι καμπάνες" 

 
 

Επιμέλεια ιστοσελίδας: Φιλοθέη Κολίτση

 

Μακεδονικός Αγώνας / Makedonikos-Agonas

Μακεδονικός Αγώνας

(1904-1908)

Μακεδονικός Αγώνας είναι η ένοπλη αντιπαράθεση Ελλήνων -  Βουλγάρων – Τούρκων - Σέρβων και Ρουμάνων στο χώρο της Μακεδονίας, που την εποχή εκείνη αποτελούσε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η αντιπαράθεση αυτή είχε ξεκινήσει από τα μέσα του 19ου αιώνα με άλλους τρόπους (θρησκευτικούς, πολιτικούς, εκπαιδευτικούς, στρατιωτικούς κ.α.).

 Ο Μακεδονικός Αγώνας αποτελεί μέρος του Μακεδονικού Ζητήματος, το οποίο προέκυψε τον 19ο αιώνα, αποτέλεσμα της ιδιαίτερης εθνολογικής σύστασης των χριστιανικών πληθυσμών της Μακεδονίας.

Μακεδονικό Ζήτημα 

Μακεδονικό ζήτημα ήταν ο αγώνας για τον έλεγχο της Μακεδονίας που ήταν τότε τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Έλληνες, Βούλγαροι, Τούρκοι, Σέρβοι και Ρουμάνοι διεκδίκησαν με βάση τις δικές τους εθνικές επιδιώξεις ο καθένας την ενσωμάτωση ολόκληρης ή ενός τμήματος της Μακεδονίας στα εθνικά τους κράτη.

Το Μακεδονικό Ζήτημα αποτελεί κρίκο του Ανατολικού Ζητήματος, το οποίο προέκυψε στα τέλη του 18ου αιώνα, όταν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, μπροστά στην επιταχυνόμενη παρακμή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (του «μεγάλου ασθενή»), προέβαλλαν αξιώσεις και επεχείρησαν κάθε είδους διείσδυση, οικονομική, πολιτική στρατιωτική ή άλλη, σε αυτό τον χώρο της ανατολικής Μεσογείου.

 Ανατολικό Ζήτημα 

Το Ανατολικό Ζήτημα, επεισόδιο του οποίου αποτελεί η Ελληνική Επανάσταση, θεωρείται ότι λήγει με τον οριστικό διαμελισμό της αυτοκρατορίας, την επόμενη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την ίδρυση του τουρκικού κράτους. 

Η Μακεδονία "μήλο της έριδος" 

 

Η Μακεδονία, όπως και η υπόλοιπη Ελλάδα, γέφυρα ανάμεσα σε δυο ηπείρους και σε δυο θάλασσες, με τεράστια στρατηγική και πολιτική σημασία, έγινε το ''μήλο της έριδος'' των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής εκείνης, όταν άρχισε να κλονίζεται η κυριαρχία των Τούρκων στη Βαλκανική.

Οι Βούλγαροι επιδίωξαν την εθνική τους ανεξαρτησία, στρεφόμενοι ταυτόχρονα εναντίον τόσο της οθωμανικής αυτοκρατορίας όσο και εναντίον του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, το οποίο ελεγχόταν από Έλληνες.

Με τη βοήθεια της Ρωσίας, οι Βούλγαροι κατάφεραν να αναγνωριστούν από την οθωμανική διοίκηση σαν εθνότητα το 1870. Μετά την ανακήρυξη Αυτόνομης Βουλγαρικής Εκκλησίας της Εξαρχίας και την απόσχισή τους από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, εξαπέλυσαν έντονη προπαγάνδα και χρησιμοποίησαν κάθε μέσο για τον εκβουλγαρισμό της Μακεδονίας.

Αυτόνομη Βουλγαρική Εκκλησία της Εξαρχίας

Το 1878 υπογράφεται η Συνθήκη Αγίου Στεφάνου, που ορίζει τη δημιουργία Μεγάλης Βουλγαρίας από Δούναβη έως Αιγαίο. Ρουμανία, Σερβία, Μαυροβούνιο γίνονται ανεξάρτητα κράτη με δικαίωμα διεύρυνσης, ενώ σε Βοσνία, Ερζεγοβίνη δίδεται αυτονομία). Στη Ρωσία δίδεται το δικαίωμα προσάρτησης εδαφών που έχασε στον Κριμαϊκό πόλεμο 

Συνθήκη Αγίου Στεφάνου (1878)

Το 1878 υπογράφεται η Συνθήκη Βερολίνου, που συνιστά αναθεώρηση της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου από Μ. Βρετανία, Αυστροουγγαρία, Γαλλία, Ιταλία, Ρωσία και Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ρουμανία, Σερβία, Μαυροβούνιο αναγνωρίζονται ως ανεξάρτητων κρατών

Συνθήκη Βερολίνου (1878)

 

Η πιο σοβαρή αντίδραση των Μακεδόνων σ΄ αυτή τη φάση, ήταν η επανάσταση του Λιτόχωρου (1878) και η ακύρωση της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, με την οποία δημιουργούνταν η μεγάλη Βουλγαρία. 

Επανάσταση Λιτοχώρου (1878)

 Από το 1885 συγκροτήθηκαν ένοπλα σώματα, όπως του Καπετάν Μπρούκη στη Φλώρινα και του Καπετάν Κώττα στην Καστοριά.

Κωνσταντίνος Χρήστου ή Καπετάν Κώττας (1860-1905), Καστοριά 

Το 1893 Ίδρυση κομιτατζίδικης οργάνωσης ΕΜΕΟ (Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση).

 Το 1894 ιδρύεται η Ελληνική Εθνική Εταιρεία

***

 Από τις αρχές του 1900 με τη φωτισμένη παρουσία του Ιωακείμ Γ' στο πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης, τοποθετούνται στη Μακεδονία νέοι, μορφωμένοι, δραστήριοι και ικανοί ιεράρχες: Ο Γερμανός Καραβαγγέλης στην Καστοριά, ο Ιωακείμ Φορόπουλος στο Μοναστήρι, ο Χρυσόστομος Καλαφάτης (ο μετέπειτα Χρυσόστομος Σμύρνης) στη Δράμα και άλλοι.

Γερμανός Καραβαγγέλης (1866-1935)          Χρυσόστομος Καλαφάτης (1867-1922)

Τα Ελληνικά σχολεία της Μακεδονίας στάθηκαν η καλύτερη απόδειξη της εθνογραφικής σύστασης του πληθυσμού και δεν αμφισβητήθηκαν ποτέ. Τόσο στις πόλεις όσο και στα χωριά, οι Έλληνες κάτοικοι με περηφάνια, συντηρούσαν τα δικά τους σχολεία, με τα οποία διατηρήθηκε η εθνική συνείδηση των Μακεδόνων.

Χάρτης ελληνικών σχολείων 

Για την άμυνα του Ελληνισμού ιδρύθηκαν και πολλές εθνικές οργανώσεις (Πανελλήνιες και τοπικές), που συνεργάζονταν με το προξενείο της Θεσσαλονίκης και τ' άλλα προξενεία.

Από το 1902 άρχισαν επίσημα διαβήματα στην κυβέρνηση του ελεύθερου Ελληνικού κράτους και τοποθετούνται στη Μακεδονία ικανοί και δραστήριοι πρόξενοι, όπως ο Δραγούμης στο Μοναστήρι, ο Λάμπρος Κορομηλάς στη Θεσσαλονίκη, ο Σαχτούρης στις Σέρρες και ο Μαυρουδής στην Καβάλα. 

Ίων Δραγούμης (1878-1920)           Λάμπρος Κορομηλάς (1856-1923)

Το 1903 συγκροτήθηκε η Μακεδονική Φιλική Εταιρεία και το 1904 ιδρύεται στην Αθήνα το «Μυστικό Ελληνικό Μακεδονικό Κομιτάτο», που στρατολογούσε εθελοντές και τους έστελνε στη Μακεδονία για να ενισχύσει τον Αγώνα.

***

Η σύγκρουση εκδηλώθηκε αρχικά ως αγώνας για τον έλεγχο της εκπαίδευσης και της θρησκευτικής συνείδησης των κατοίκων, σύντομα όμως πήρε ένοπλη μορφή. 

***

Ο Μακεδονικός Αγώνας (1904-1908), είναι η ένοπλη αντίσταση των Ελλήνων στη Βουλγαρική προσπάθεια για επικράτηση στη Μακεδονία, από τα τέλη του περασμένου αιώνα μέχρι την απελευθέρωσή της, το 1912-13. Υπήρξε ένας κρίκος στην αλυσίδα των εξεγέρσεων, για την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Αποτελεί μια από τις πιο ένδοξες σελίδες της νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας, γραμμένη με αίμα μαρτύρων, ηρωισμούς και ολοκαυτώματα. 

Οι πρωταγωνιστές του προέρχονταν απ' ολόκληρο τον Ελληνισμό. Ωστόσο, το κύριο βάρος του Αγώνα, το σήκωσε ο γηγενής πληθυσμός της Μακεδονίας, που συμπαραστάθηκε με θέρμη και αποτελεσματικότητα τους Μακεδονομάχους, που έσπευσαν από κάθε γωνιά της ελεύθερης Ελλάδας στη Μακεδονία, για να πάρουν μέρος στην ένοπλη φάση του αγώνα το 1904-1908.

Μακεδονομάχοι - Πατριαρχικοί 

Μακεδονομάχοι είναι οι Έλληνες μαχητές που αγωνίζονταν για την απελευθέρωση και ενσωμάτωση της Μακεδονίας στο ελληνικό κράτος.

Μακεδονομάχοι

Πατριαρχικοί είναι οι σλαβόφωνοι κάτοικοι της Μακεδονίας που παρέμειναν πιστοί στο Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο μετά την ίδρυση της Εξαρχίας

Κομιτατζήδες - Εξαρχικοί 

Κομιτατζήδες είναι οι Βούλγαροι αντάρτες που αγωνίζονταν αντίστοιχα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας και την ενσωμάτωση της στο βουλγαρικό κράτος.

Κομιτατζήδες

Εξαρχικοί είναι οι σλαβόφωνοι κάτοικοι της Μακεδονίας που προσχώρησαν στην Αυτόνομη Βουλγαρική Εκκλησία της Εξαρχίας (1870). 

***

Το μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Μακεδονίας παρέμεινε πιστό στο Πατριαρχείο και τον Ελληνισμό, ανεξάρτητα από τη γλώσσα που μιλούσε και τις αγριότητες των κομιτατζήδων.

Συμμορίες - Ουνίτες

 Οι Τουρκικές αρχές  χαρακτηρίζουν τα ένοπλα σώματα τόσο των μακεδονομάχων όσο και των κομιτατζήδων Συμμορίες

Ουνίτες είναι οι κάτοικοι της Μακεδονίας που προσχώρησαν στον καθολικισμό, αρνούμενοι να παραμείνουν στο Πατριαρχείο ή στην Εξαρχία. Η Ουνία εμφανίζεται  1859. 

***

 Μεγάλη ήταν η συμβολή όλων των κατοίκων της Μακεδονίας στον Αγώνα. Άνδρες και γυναίκες πήραν μέρος και ενίσχυσαν τον Αγώνα όχι μόνο συμμετέχοντας εθελοντικά στα ένοπλα σώματα, αλλά και ως οδηγοί και πληροφοριοδότες. Οι ντόπιοι είναι εκείνοι που εξασφάλισαν τα σώματα και φρόντισαν για τον εφοδιασμό τους σε τρόφιμα και πυρομαχικά, καθώς και για την περίθαλψη των τραυματιών και τη φυγάδευσή τους.

Ήδη στην περιοχή δρούσαν κάποιες ένοπλες ομάδες πατριαρχικών όπως αυτή του καπετάν Kώττα. 

Τον Aύγουστο του 1904 ο Παύλος Μελάς, αξιωματικός του Ελληνικού στρατού, καταρτίζει αντάρτικο σώμα από Έλληνες αξιωματικούς. Tον ίδιο μήνα με το ψευδώνυμο Mίκης Ζέζας (Μίκης ήταν ο γιος του και Ζέζα η κόρη του) και με μια ομάδα Κρητών ανταρτών περνά τα σύνορα και αναλαμβάνει γενικός αρχηγός των ελληνικών αντάρτικων σωμάτων της Δυτικής Μακεδονίας. Αρχίζει αμέσως τον αγώνα εναντίον των Βουλγάρων και παντού γίνεται δεκτός με ενθουσιασμό.

Παύλος Μελάς (1870-1904)

Ακολουθούμενος από την πλειοψηφία των αντάρτικων σωμάτων της Μακεδονίας σκοτώνεται σε συμπλοκή με τούρκικο απόσπασμα στη Στάτιστα, στις 13 Οκτωβρίου 1904. Ο θάνατός του συγκίνησε ολόκληρο τον ελληνικό λαό, έγινε τραγούδι και σύνθημα ξεσηκωμού.

Λίμνη των Γιαννιτσών 

Την ίδια εποχή, η Λίμνη των Γιαννιτσών, Ο Βάλτος όπως ονομάζονταν, έγινε το επίκεντρο του Μακεδονικού Αγώνα, με «κεντρικό ήρωα» τον Καπετάν Άγρα, μορφή ευγενική, που με προδοσία πιάστηκε από τους Βουλγάρους και κρεμάστηκε. 

Καπετάν Άγρας (1880-1907) 

Mε το ξέσπασμα του κινήματος των Nεοτούρκων το 1908 οι ελληνοβουλγαρικές συγκρούσεις στη Mακεδονία κατά βάση σταμάτησαν. 

 

Πάντως το όλο ζήτημα λύθηκε οριστικά λίγα χρόνια αργότερα στους Bαλκανικούς Πολέμους, οπότε και κρίθηκε οριστικά η τύχη των πληθυσμών και των εδαφών της Mακεδονίας.

Μακεδονικός Αγώνας (Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα)

Η ζωή του Παύλου Μελά

Επιμέλεια Υλικού: 

Φιλοθέη Κολίτση & Αλεξάνδρα Μάλαμμα