Τραγωδία του Αισχύλου, στην οποία περιγράφεται η επιστροφή του νικητή αρχιστράτηγου των Ελλήνων και η δολοφονία του από τη γυναίκα του Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο. Αποτελεί το πρώτο έργο της «Ορέστειας» (458 π.Χ.), της μοναδικής σωζόμενης αρχαίας τριλογίας.
ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ NT-GB, 1983 Σκηνοθεσία: Peter Hall
Οι «Τρωάδες» γυρίστηκαν το 1971 και είναι βασισμένες στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη. Μετά την πτώση της Τροίας οι αιχμάλωτες γυναίκες περιμένουν να επιβιβαστούν στα πλοία που θα τις μεταφέρουν στην Ελλάδα. Ανάμεσά τους, η βασίλισσα Εκάβη που θρηνεί το χαμό της οικογένειας και της πόλης της και η χήρα του Έκτορα, η Ανδρομάχη, η οποία πρόκειται να αντιμετωπίσει ακόμα μια τραγωδία, καθώς οι νικητές σκοτώνουν το νεαρό σε ηλικία γιο της, Αστυάνακτα. Και ενώ ο Μενέλαος συναντά την άπιστη Ελένη, την αιτία αυτού του πολέμου, η μάντισσα Κασσάνδρα προμηνύει τα κακά που θα βρουν τους νικητές στο δρόμο για την πατρίδα. Κατά την έγκυρη «Le Monde» οι «Τρωάδες» είναι ένα ευγενές έργο, το οποίο ο Κακογιάννης σηκώνει με υψωμένα χέρια σαν να πρόκειται για ασπίδα. Η ιταλική «Messangero» αναφέρθηκε και αυτή με θερμά λόγια προσθέτοντας ότι πρόκειται για ένα φιλμ που «αξίζει να διατηρήσουμε σαν φυλακτό για την ευγένειά του και τα πολλαπλά του πλούτη».
Η «Ιφιγένεια» είναι ένα έργο βασισμένο στην τραγωδία του Ευριπίδη «Ιφιγένεια εν Αυλίδι». Διεκδίκησε το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας και αποτελεί παραγωγή του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου. Η υπόθεση εκτυλίσσεται χρονικά λίγο πριν από την αναχώρηση των ελληνικών πλοίων για την Τροία καθώς βρίσκονται αγκυροβολημένα στην Αυλίδα. Η νηνεμία δεν τους επιτρέπει να σαλπάρουν. Ο μάντης Κάλχας προμηνύει ότι οι θεοί θα στείλουν ούριο άνεμο στα πανιά τους, μόνο αν ο Αγαμέμνονας θυσιάσει την κόρη του Ιφιγένεια. Ο Αγαμέμνονας αναγκάζεται να καλέσει την κόρη του από το Άργος με τη δικαιολογία ότι πρόκειται να την παντρέψει με τον Αχιλλέα. Η Ιφιγένεια καταφθάνει με τη μητέρα της Κλυταιμνήστρα, η οποία, όταν μαθαίνει την αλήθεια, προσπαθεί μάταια να μεταπείσει τον Αγαμέμνονα. Οι κριτικές για την «Ιφιγένεια» του Κακογιάννη υπήρξαν διθυραμβικές. Ο Ευγένιος Ιονέσκο στη «Le Figaro» ενδεικτικά την αναφέρει ως την ωραιότερη ταινία που έχει δει ποτέ ενώ το Hollywood Reporter γράφει: «Το καινούριο αριστούργημα του Μιχάλη Κακογιάννη έχει τρανταχτά ανακηρυχτεί μεγάλη ταινία. Πρώτα από όλα, είναι συναρπαστική. Δεύτερον, είναι γεμάτη ομορφιά. Τρίτον, είναι ένα από τα πιο δυνατά, συγκινητικά και απόλυτα συγκλονιστικά έργα που έχετε δει...».
Ο Αλέξανδρος Εμμανουήλ γεννήθηκε στη Σκιάθο, γιος του ιερέα Αδαμαντίου Εμμανουήλ από οικογένεια ναυτικών και κληρικών του νησιού και της Γκιουλώς (Αγγελικής) Εμμανουήλ το γένος Μωραΐτη, καταγόμενης από αρχοντική οικογένεια του Μυστρά. Είχε τέσσερις αδελφές και δύο αδερφούς, από τους οποίους ο Εμμανουήλ, πρωτότοκος της οικογένειας, πέθανε σε νηπιακή ηλικία. Στη γενέτειρά του τέλειωσε το δημοτικό σχολείο και γράφτηκε στο Σχολαρχείο (1860), την τρίτη τάξη του οποίου όμως αναγκάστηκε να παρακολουθήσει στη Σκόπελο (1865), καθώς στη Σκιάθο είχε καταργηθεί. Η πορεία των γυμνασιακών του σπουδών πραγματοποιήθηκε επίσης μετ' εμποδίων, συνοδευόμενη από διαρκείς διακοπές εξαιτίας κυρίως της οικονομικής ανέχειας της οικογένειάς του. Αποφοίτησε από το Βαρβάκειο Γυμνάσιο της Αθήνας το 1874 σε ηλικία εικοσιτριών ετών, ενώ είχε προηγηθεί περιπλάνησή του στα γυμνάσια της Χαλκίδας και του Πειραιά. Ως το 1872, οπότε ταξίδεψε στο Άγιο Όρος, όπου έμεινε μερικούς μήνες ως προσκυνητής, ολοκλήρωσε την (χαμένη) κωμωδία Ο διοπτροφόρος και ένα ποίημα αφιερωμένο στη μητέρα του. Από το 1873 και για δέκα χρόνια περίπου έζησε στην Αθήνα (με κάποιες επισκέψεις στη Σκιάθο) σε συνθήκες οικονομικής ανέχειας, συγκατοικώντας με συγγενείς και συμπατριώτες του και εργαζόμενος ως οικοδιδάσκαλος για να κερδίσει τα προς το ζην. Το 1874 γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, όπου παρακολούθησε μαθήματα για δύο μόνο χρόνια, εξακολούθησε όμως να προφασίζεται συνέχιση των σπουδών του στην οικογένειά του για αποφυγή της επιστροφής του στη Σκιάθο και της στράτευσής του. Το 1877 δημοσίευσε ανώνυμα σειρά άρθρων στην Εφημερίδα με τίτλους Η εβδομάς των Αγίων Παθών και Το Άγιον Πάσχα, ενώ δυο χρόνια αργότερα δημοσίευσε με την υπογραφή Α.Πδ. το ιστορικό μυθιστόρημα Η μετανάστις στην εφημερίδα Νεολόγος Κωνσταντινουπόλεως με παρακίνηση του εκδότη της και φίλου του Βλάση Γαβριηλίδη. Το 1881 δημοσίευσε το ποίημα Δέησις (Εράνισμα εκ των ψαλμών) στο περιοδικό Σωτήρ, εγκαινιάζοντας την επίσημη πλέον παρουσία του στα γράμματα με το όνομα Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (το επώνυμο συνδυασμός του ονόματος και της ιερατικής ιδιότητας του πατέρα του). Ένα χρόνο αργότερα προσλήφθηκε ως μεταφραστής στην Εφημερίδα του Δημητρίου Κορομηλά και παράλληλα δημοσίευσε σε συνέχειες το μυθιστόρημα Οι Έμποροι των Εθνών στο περιοδικό Μη χάνεσαι του Γαβριηλίδη με το ψευδώνυμο Μποέμ. Τα οικονομικά του προβλήματα άρχισαν να υποχωρούν και έτσι ανακοίνωσε και στην οικογένειά του τη συγγραφική του δραστηριότητα. Ως το 1885 συνέχισε να δημοσιεύει έργα του στην εφημερίδα Ακρόπολις (Η Γυφτοπούλα - 1884) και το περιοδικό Εστία (Χρήστος Μηλιώνης - 1885). Ακολούθησαν δυο χρόνια σιωπής του (οι πληροφορίες αναφέρουν συγκατοίκησή του με τον μοναχό Νήφωνα που είχε τότε εγκαταλείψει το Άγιο Όρος) ως το 1887, οπότε σημειώθηκε η δημοσίευση του διηγήματος Το Χριστόψωμο στην Εφημερίδα. Η τελευταία αυτή συνεργασία του κράτησε ως το 1891 και καρποί της στάθηκαν πολλά διηγήματά του και λογοτεχνικές μεταφράσεις με κορυφαία εκείνη του έργου του Ντοστογιέφσκι Έγκλημα και τιμωρία. Το 1891 επιχείρησε χωρίς επιτυχία να πραγματοποιήσει έκδοση επιλογής των διηγημάτων του με τίτλο Θαλασσινά Ειδύλλια (δεύτερη προσπάθειά του το 1902 απέτυχε επίσης).Είχε προηγηθεί μια έκδοση διηγημάτων του μαζί με έργα των Α.Μωραϊτίδη και Α.Σπηλιωτόπουλου από τον Γαβριηλίδη (1890) καθώς και το άρθρο του Παλαμά για τον Παπαδιαμάντη στην Τέχνη (1889). Εξακολούθησε να δημοσιεύει διηγήματα και να εργάζεται ως μεταφραστής σε εφημερίδες και περιοδικά, προσπαθώντας παράλληλα να ενισχύσει οικονομικά την οικογένειά του (το 1895 πέθανε ο πατέρας του). Από το 1902 ως το 1904 έμεινε στη γενέτειρά του, όπου αφοσιώθηκε στη μετάφραση των έργων History of the Greek Revolution του Thomas Gordon και History of the Greek Revolution του George Finlay κατά παραγγελία του Γιάννη Βλαχογιάννη με τον οποίο η φιλία του χρονολογείται από το 1901. Από τη Σκιάθο συνέχισε να στέλνει έργα του στα αθηναϊκά φύλλα (το 1903 δημοσιεύτηκε η Φόνισσα). Το 1904 επέστρεψε στην Αθήνα. Είχε προηγηθεί νευρικός κλονισμός του αδερφού του Γιώργη και ακολούθησε ο θάνατός του το 1895. Εξακολούθησε τη συγγραφική του δραστηριότητα (παρά την κακή κατάσταση της υγείας του), χωρίς ποτέ να δει έκδοση των έργων του και το 1906 ο Γιάννης Βλαχογιάννης τον πηγαίνει στο φιλολογικό καφενείο της Δεξαμενής. Ως τότε ο Παπαδιαμάντης απέφευγε τους λόγιους κύκλους, λόγω της οικονομικής του ανέχειας, του φόρτου εργασίας του αλλά και της μοναχικής φύσης του και προτιμούσε να συχνάζει σε λαϊκές αθηναϊκές συνοικίες ή να ψέλνει στην εκκλησία του Προφήτη Ελισσαίου στο Μοναστηράκι με τον ξάδερφό του Αλέξανδρο Μωραϊτίδη. Στη Δεξαμενή φωτογραφήθηκε (για πρώτη φορά στη ζωή του) από τον Παύλο Νιρβάνα και η ιστορική πλέον φωτογραφία του δημοσιεύτηκε ολοσέλιδη συνοδεία εκτενούς άρθρου για το πρόσωπό του από το Νιρβάνα στα Παναθήναια. Η κατάσταση της υγείας του παρουσίαζε διαρκή επιδείνωση Το Μάρτη του 1908 αρνήθηκε να παρευρεθεί στον εορτασμό των εικοσιπέντε χρόνων του στο χώρο της λογοτεχνίας στον Παρνασσό και στο τέλος του ίδιου μήνα έφυγε για τη Σκιάθο, όπου έμεινε ως το θάνατό του, εξακολουθώντας να στέλνει διηγήματα σε εφημερίδες και περιοδικά της Αθήνας. Πέθανε από πνευμονία το Γενάρη του 1911. Μια μέρα πριν πληροφορήθηκε πως είχε τιμηθεί με το παράσημο του Αργυρού Σταυρού του Σωτήρος.
Το video που ακολουθεί είναι ένα λογοτεχνικό αφιέρωμα στη ζωή και το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη από τη σειρά εκπομπών της ΕΡΤ "Εποχές και Συγγραφείς" σε σκηνοθεσία Τάσου Ψαρρά (1999)
Η τηλεταινία "Καλή σου νύκτα κυρ-Αλέξανδρε" (1996) σε σκηνοθεσία Γιάννη Σμαραγδή, είναι μια αναπαράσταση στιγμιότυπων της ζωής του Παπαδιαμάντη από μια παρέα ηθοποιών, στη γενέτειρα του συγγραφέα, Σκιάθο, με δραματοποίηση αποσπασμάτων από τα έργα: "Η υπηρέτρα", "Τα δαιμόνια στο ρέμα", "Όνειρο στο κύμα", "Στο Χριστό στο Κάστρο", "Η φόνισσα". Τον ρόλο του Παπαδιαμάντη ενσαρκώνει ο αξέχαστος Βασίλης Διαμαντόπουλος.
Στη σειρά εκπομπών "Παρασκήνιο" (1988), τρεις νεοέλληνες συγγραφείς, ο Αλέξανδρος Κοτζιάς, ο Γιώργος Χειμωνάς και ο Μένης Κουμανταρέας διαβάζουν αποσπάσματα από το διήγημα του Παπαδιαμάντη "Έρωτας στα χιόνια", παραθέτοντας τις απόψεις τους για το διήγημα αυτό.
Το επεισόδιο της σειράς "Η δε πόλις ελάλησεν: Σκιάθος - Παπαδιαμάντης" μας ταξιδεύει στο ειδυλλιακό τοπίο της Σκιάθου μέσα από τη ματιά και τον λόγο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Σμαραγδή. Ο Βασίλης Διαμαντόπουλος διαβάζει αποσπάσματα από τα διηγήματα: "Ολόγυρα στη λίμνη", "Τα δαιμόνια στο ρέμα", "Υπό την βασιλικήν δρυν", "Έρως - ήρως", "Αμαρτίας φάντασμα" και "Σπιτάκι στη θάλασσα". Ο Γρηγόρης Βαλτινός διαβάζει αποσπάσματα από το "Άξιον εστί του Ελύτη".
Στην ιστοσελίδα αυτή μπορείτε να βρείτε υλικό για 4 παραστάσεις της Ελένης του Ευριπίδη, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί μέσα στην τάξη για μια ενδιαφέρουσα σύγκριση-συζήτηση πάνω στις παραστάσεις αυτές με αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Για να παίξουν τα παρακάτω video (αποσπάσματα της παράστασης από το Αρχείο του ΚΘΒE) πρέπει να εγκαταστήσετε στον υπολογιστής σας το πρόγραμμα Quick Time της Apple Mackintosh. Για δωρεάν εγκατάσταση του προγράμματος από την ιστοσελίδα Quick Time Free Download της Apple Mackintosh πατήστε: APPLE QUICKTIME FREE DOWNLOAD
Ο Γεώργιος Βιζυηνός γεννήθηκε στη Βιζύη της Θράκης . Το πραγματικό του όνομα ήταν Γεώργιος Μιχαηλίδης. Έχασε τον πατέρα του από τα πέντε του χρόνια και στα δέκα του στάλθηκε στην Πόλη, κοντά σε κάποιον συγγενή του για να μάθει τη ραπτική τέχνη. Δύο χρόνια αργότερα, μετά το θάνατο του τελευταίου, ο οποίος στάθηκε τυραννικός απέναντι στο μικρό Γεώργιο, στάλθηκε στη Λευκωσία της Κύπρου ως υποτακτικός του αρχιεπισκόπου Σοφρωνίου Β΄ με φροντίδα του ευεργέτη του εμπόρου Γιάγκου Γεωργιάδη Τσελεμπή. Στην περίοδο της παραμονής του στην Κύπρο (περίπου 1868 ως 1872) τοποθετούνται οι πρώτες σπουδές του, τις οποίες ακολούθησαν το 1872 μαθήματα στο Ελληνικό Λύκειο του Πέραν, υπό τη διεύθυνση του Γεωργίου Χασιώτη και στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης με δάσκαλο και συμπαραστάτη του τον θεολόγο και ποιητή Ηλία Τανταλίδη. Ο επόμενος χρόνος της ζωής του Βιζυηνού σημαδεύτηκε από τη γνωριμία του με τον τραπεζίτη και εθνικό ευεργέτη Γεώργιο Ζαρίφη, ο οποίος τον έθεσε για πολλά χρόνια υπό την προστασία του. Με τη βοήθεια του Ζαρίφη τύπωσε στην Κωνσταντινούπολη την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο Ποιητικά Πρωτόλεια και έφυγε για την Αθήνα, όπου αποφοίτησε από το γυμνάσιο της Πλάκας. Το 1874 υπέβαλε στον Βουτσιναίο ποιητικό διαγωνισμό το επικό ποίημα Ο Κόδρος και βραβεύτηκε με εισήγηση του Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή, βράβευση η οποία προκάλεσε αρνητικά σχόλια και αντιδράσεις στους λογοτεχνικούς κύκλους. Την ίδια χρονιά αποφοίτησε από το Γυμνάσιο και γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή της Αθήνας για ένα χρόνο, ενώ το 1875 έφυγε για σπουδές στη Γερμανία. Είχε προηγηθεί μια δεύτερη αποτυχημένη αυτή τη φορά συμμετοχή του στο Βουτσιναίο διαγωνισμό με το ποίημα Διαμάντω. Στη Γερμανία σπούδασε (1875-1880) στο Γκαίτιγκεν, τη Λειψία (με δάσκαλο το Βίλχελμ Βουντ) και το Βερολίνο (με δάσκαλο τον Έντουαρντ Τσέλλερ) και το ενδιαφέρον του στράφηκε κυρίως σε φιλοσοφικές και ψυχολογικές μελέτες. Η διδακτορική διατριβή του είχε θέμα την παιδαγωγική αξία του παιδικού παιχνιδιού. Στο μεταξύ το 1876 βραβεύτηκε ξανά στο Βουτσιναίο διαγωνισμό με εισήγηση του Θεόδωρου Ορφανίδη για τη λυρική ποιητική συλλογή Βοσπορίδες αύραι, ενώ τον επόμενο χρόνο τιμήθηκε με έπαινο για τις Εσπερίδες. Το 1881 επισκέφτηκε το Σαμακόβι (ή Σαμάκοβο) της Ανατολικής Θράκης για να ασχοληθεί με μια επιχείρηση μεταλλείων, υπόθεση η οποία σχετίστηκε στενά με τη μελλοντική ψυχική του ασθένεια. Το 1882 επέστρεψε στην Αθήνα και ακολούθησε ταξίδι του στο Παρίσι και εγκατάσταση στο Λονδίνο, όπου ετοίμασε νέα διατριβή με τίτλο Η φιλοσοφία του Καλού παρά Πλωτίνω. Το 1884 πέθανε ο Γεώργιος Ζαρίφης και ο Βιζυηνός μπήκε στην τελευταία περίοδο της ζωής του, η οποία συνοδεύτηκε από οικονομική ανέχεια. Συνέχισε να ασχολείται με την αποτυχημένη μεταλλευτική επιχείρηση στο Σαμοκόβι ενώ εργάστηκε παράλληλα ως δάσκαλος της μέσης εκπαίδευσης και από το 1890 ως καθηγητής ρυθμικής και δραματολογίας στο Ωδείο Αθηνών. Εκεί γνώρισε τη μόλις δεκαεξάχρονη μαθήτριά του Μπετίνα Φραβασίλη, την οποία ερωτεύτηκε. Ο άτυχος έρωτάς του στάθηκε μοιραίος, καθώς προστέθηκε στα προηγούμενα χτυπήματα της ζωής του με μεγαλύτερο εκείνο του θανάτου του προστάτη του και τον οδήγησε στη ψυχασθένεια και τον εγκλεισμό του στο Δρομοκαΐτειο, όπου έζησε σε κατάσταση προϊούσας παραλυσίας και πέθανε το 1896 σε ηλικία πενήντα εφτά ετών. Στο λογοτεχνικό έργο του Βιζυηνού συναντώνται στοιχεία της Φαναριώτικης παράδοσης με στοιχεία ηθογραφίας και ψυχογραφικής διείσδυσης, καθώς επίσης επιδράσεις από τα ευρωπαϊκά λογοτεχνικά ρεύμάτα της εποχής. Οι καρποί της συνύπαρξης αυτής ωριμάζουν στο πέρασμα του χρόνου, τόσο στην ποίηση, όσο και στην πεζογραφία του. Ως το ωριμότερο από τα ποιητικά έργα του θεωρείται η συλλογή Ατθίδες αύραι, που τυπώθηκε στο Λονδίνο (α΄ εκδ. 1883), σήμανε οριακά την είσοδο του Βιζυηνού στην ποιητική δημιουργία της γενιάς του 1880 και έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από τον Κωστή Παλαμά. Έγραψε επίσης λαογραφικές, φιλοσοφικές και άλλες μελέτες. Το είδος στο οποίο διέπρεψε ωστόσο στάθηκε το διήγημα. Ο Βιζυηνός ηγήθηκε της στροφής του νεοελληνικού διηγήματος προς τις λαϊκές παραδόσεις και τον ψυχογραφικό ρεαλισμό, ευθυγραμμιζόμενος με τα αιτήματα της γενιάς του 1880.
Γεννήθηκε στην Τρίπολη και ήταν γιoς του νομομηχανικού Γεωργίου Καρυωτάκη, από τη Συκιά Κορινθίας και της Αικατερίνης Σκάγιαννη, από την Τρίπολη. Ήταν ο δευτερότοκος της οικογένειας. Είχε μια αδελφή ένα χρόνο μεγαλύτερή του, τη Νίτσα, που παντρεύτηκε τον δικηγόρο Παναγιώτη Νικολετόπουλο και έναν αδελφό μικρότερο, το Θάνο που γεννήθηκε το 1899 και σταδιοδρόμησε ως τραπεζικός υπάλληλος. Λόγω της εργασίας του πατέρα του, η οικογένεια του αναγκαζόταν να αλλάζει συχνά τόπο διαμονής. Έζησαν στη Λευκάδα, την Πάτρα, τη Λάρισα, την Καλαμάτα και το Αργοστόλι, την Αθήνα (1909-1911) και στα Χανιά όπου έμειναν ως το 1913. Από νεαρή ηλικία, περίπου δεκαέξι ετών, δημοσίευε ποιήματά του σε παιδικά περιοδικά ενώ το όνομά του αναφέρεται και σε διαγωνισμό διηγήματος της Διαπλάσεως των παίδων.
Το 1913, γράφτηκε στη Νομική Σχολή της Αθήνας και στα τέλη του 1917 απέκτησε το πτυχίο του. Για ένα διάστημα επιχείρησε να ασκήσει το επάγγελμα του δικηγόρου, ωστόσο η έλλειψη πελατείας τον ώθησε στην αναζήτηση θέσης δημοσίου υπαλλήλου. Διορίστηκε υπουργικός γραμματέας Α' στην Νομαρχία Θεσσαλονίκης ενώ μετά την οριστική απαλλαγή του από τον ελληνικό στρατό, τοποθετήθηκε σε διάφορες δημόσιες υπηρεσίες, μεταξύ των οποίων οι νομαρχίες Σύρου, Άρτας και Αθήνας. Στο τέλος για ν' αποφύγει τις μεταθέσεις, απ' τη μια νομαρχία στην άλλη, μεταπήδησε στο Υπουργείο Προνοίας και μάλιστα στην κεντρική του υπηρεσία, στην Αθήνα.
Η πρώτη του ποιητική συλλογή, Ο Πόνος του Ανθρώπου και των Πραμάτων, δημοσιεύτηκε το 1919 και δεν έλαβε ιδιαίτερα θετικές κριτικές. Τον ίδιο χρόνο, εξέδωσε το σατιρικού περιεχομένου περιοδικό Η Γάμπα, του οποίου η δημοσίευση όμως απαγορεύτηκε μετά από έξι τεύχη κυκλοφορίας. Η δεύτερη συλλογή του, υπό τον τίτλο Νηπενθή, εκδόθηκε το 1921. Την ίδια περίοδο συνδέθηκε με την ποιήτρια Μαρία Πολυδούρη, η οποία εργαζόταν μαζί με τον Καρυωτάκη στη Νομαρχία Αττικής. Τον Δεκέμβριο του 1927, εκδόθηκε η τελευταία του ποιητική συλλογή, με τίτλο Ελεγεία και Σάτιρες.
Τον Φεβρουαρίου του 1928 αποσπάστηκε στην πόλη της Πάτρας και λίγο αργότερα στην Πρέβεζα. Η αλληλογραφία του με συγγενείς του την περίοδο αυτή, αναδεικνύει την απόγνωση του Καρυωτάκη για την επαρχιακή ζωή και την μικρότητα της τοπικής κοινωνίας. Στις 20 Ιουλίου αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει προσπαθώντας μάταια να πνιγεί. Την επόμενη μέρα, αφού επισκέφτηκε ένα καφενείο της Πρέβεζας, λίγες ώρες αργότερα αυτοκτόνησε με περίστροφο κάτω από έναν ευκάλυπτο, έχοντας πάνω του ένα σημείωμα, το οποίο έγραφε:
Είναι καιρός να φανερώσω την τραγωδία μου. Το μεγαλύτερό μου ελάττωμα στάθηκε η αχαλίνωτη περιέργειά μου, η νοσηρή φαντασία και η προσπάθειά μου να πληροφορηθώ για όλες τις συγκινήσεις, χωρίς, τις περσότερες, να μπορώ να τις αισθανθώ. Τη χυδαία όμως πράξη που μου αποδίδεται τη μισώ. Εζήτησα μόνο την ιδεατή ατμόσφαιρά της, την έσχατη πικρία. Ούτε είμαι ο κατάλληλος άνθρωπος για το επάγγελμα εκείνο. Ολόκληρο το παρελθόν μου πείθει γι' αυτό. Κάθε πραγματικότης μου ήταν αποκρουστική. Είχα τον ίλιγγο του κινδύνου. Και τον κίνδυνο που ήρθε τον δέχομαι με πρόθυμη καρδιά. Πληρώνω για όσους, καθώς εγώ, δεν έβλεπαν κανένα ιδανικό στη ζωή τους, έμειναν πάντα έρμαια των δισταγμών τους, ή εθεώρησαν την ύπαρξη τους παιχνίδι χωρίς ουσία. Τους βλέπω να έρχονται ολοένα περσότεροι, μαζύ με τους αιώνες. Σ' αυτούς απευθύνομαι. Αφού εδοκίμασα όλες τις χαρές!! είμαι έτοιμος για έναν ατιμωτικό θάνατο. Λυπούμαι τους δυστυχισμένους γονείς μου, λυπούμαι τ' αδέλφια μου. Αλλά φεύγω με το μέτωπο ψηλά. Ήμουν άρρωστος. Σας παρακαλώ να τηλεγραφήσετε, για να προδιαθέση την οικογένειά μου, στο θείο μου Δημοσθένη Καρυωτάκη, οδός Μονής Προδρόμου, πάροδος Αριστοτέλους, Αθήνας. Κ.Γ.Κ. Και για ν' αλλάξουμε τόνο. Συμβουλεύω όσους ξέρουν κολύμπι αν επιχειρήσουνε να αυτοκτονήσουν δια θαλάσσης να δέσουν και μια πέτρα στο λαιμό τους. Ολη νύχτα απόψε, επί 10 ώρες, εδερνόμουν με τα κύματα. Ηπια άφθονο νερό, αλλά κάθε τόσο, χωρίς να καταλάβω πώς, το στόμα μου ανέβαινε στην επιφάνεια. Ωρισμένως, κάποτε, όταν μου δοθή ευκαιρία, θα γράψω τις εντυπώσεις ενός πνιγμένου. Κ.Γ.Κ.
Ένας λόγος που φαίνεται να ώθησε τον Καρυωτάκη στην αυτοκτονία είναι και η σύφιλη από την οποία πιθανολογείται ότι έπασχε. Ο καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γιώργος Σαββίδης, ο οποίος διέθετε το μεγαλύτερο αρχείο για τους Νεοέλληνες Λογοτέχνες, ερχόμενος σε επαφή με τους φίλους και συγγενείς του ποιητή αποκάλυψε ότι ο Καρυωτάκης ήταν συφιλιδικός, και, μάλιστα, ο αδερφός του, Θανάσης Καρυωτάκης, θεωρούσε ότι η ασθένεια συνιστούσε προσβολή για την οικογένεια). Ο Γιώργος Μακρίδης, στη μελέτη του για τον Καρυωτάκη, διατυπώνει την άποψη ότι ο ποιητής αυτοκτόνησε στην Πρέβεζα, όχι πιεζόμενος από τη μετάθεσή του εκεί, αλλά φοβούμενος να νοσηλευτεί σε ψυχιατρική κλινική, όπως συνέβαινε με όλους τους συφιλιδικούς στο τελικό στάδιο της νόσου την περίοδο εκείνη. Θέλοντας, μάλιστα, να ισχυροποιήσει το επιχείρημά του, τονίζει ότι δεν είναι δυνατόν ένας βαριά καταθλιπτικός ασθενής να αστειεύεται στο επιθανάτιο γράμμα του.[1]
Εκτός από το ποιητικό του έργο, ο Καρυωτάκης έγραψε επίσης πεζά ενώ έδωσε και μεταφράσεις ξένων λογοτεχνών, όπως του Φρανσουά Βιγιόν.
Ο Πόνος του Ανθρώπου και των Πραμάτων (1919) Νηπενθή (1921) Ελεγεία και Σάτιρες (1927) Τελευταία ποιήματα (1928) [Αισιοδοξία, Όταν κατέβουμε τη σκάλα..., Πρέβεζα] Ανέκδοτα ποιήματα Μεταφράσεις
Πεζά
Το καύκαλο Η τελευταία Ο κήπος της αχαριστίας Ονειροπόλος Τρεις μεγάλες χάρες Φυγή Το εγκώμιο της θαλάσσης Κάθαρσις Η ζωή του
Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες κιθάρες ο άνεμος όταν περνάει, στίχους ήχους παράφωνους ξυπνάει στις χορδές που κρέμονται σαν καδένες. Είμαστε κάτι απίστευτες αντένες.
Είμαστε κάτι απίστευτες αντένες υψώνονται σα δάχτυλα στα καϊ στην κορυφή τους το άπειρο αντιχάει μα γρήγορα θα πέσουνε σπασμένες. Είμαστε κάτι απίστευτες αντένες.
Είμαστε κάτι διάχυτες αισθήσεις χωρίς ελπίδα να συγκεντρωθούμε στα όνειρά μας μπερδεύεται όλη η φύσις στο σώμα στην ενθύμηση,πονούμε κι η ποίηση είναι το καταφύγιο που φορούμε. Είμαστε κάτι διάχυτες αισθήσεις.
Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες κιθάρες, κάτι απίστευτες αντένες, κάτι διάχυτες αισθήσεις στο σώμα μας μπερδεύεται όλη η φύσις. Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες κιθάρες. Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες κιθάρες. Είμαστε κάτι απίστευτες αντένες.
Από θεούς κι ανθρώπους μισημένοι σαν άρχοντες που εξέπεσαν πικροί, μαραίνονται οι Βερλέν τους απομένει πλούτος η ρίμα πλούσια κι αργυρή. Οι Ουγκό με "Τιμωρίες" την τρομερή των Ολυμπίων εκδίκηση μεθούνε. Μα εγώ θα γράψω μια λυπητερή μπαλάντα στους ποιητές άδοξοι που ‘ναι.
Αν έζησαν οι Πόε δυστυχισμένοι και αν οι Μποντλέρ εζήσανε νεκροί, η αθανασία τους είναι χαρισμένη. Κανένας όμως δεν ανιστορεί Και το έρεβος εσκέπασε βαρύ τους στιχουργούς που ανάξια στιχουργούνε. Μα εγώ σαν προσφορά κάνω ιερή μπαλάντα στους ποιητές άδοξοι που ‘ναι.
Του κόσμου η καταφρόνια τους βαραίνει κι αυτοί περνούνε αλύγιστοι και ωχροί, στην τραγικήν απάτη τους δομένοι πως κάπου πέρα η δόξα καρτερεί, παρθένα βαθυστόχαστα ιλαρή. Μα ξέροντας πως όλοι τους ξεχνούνε, νοσταλγικά εγώ κλαίω τη θλιβερή μπαλάντα στους ποιητές άδοξοι που ‘ναι.
Και κάποτε οι μελλούμενοι καιροί: "Ποιος άδοξος ποιητής" θέλω να πούνε "την έγραψε μιαν έτσι πενιχρή μπαλάντα στους ποιητές άδοξοι που ‘ναι;"
"Μπαλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων" "Καρυωτάκης" (1984) [Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης & Ερμηνεία: Βασίλης Παπακωνσταντίνου]
"Πρέβεζα"
Θάνατος είναι οι κάργιες που χτυπιούνται στους μαύρους τοίχους και τα κεραμίδια, θάνατος οι γυναίκες που αγαπιούνται καθώς να καθαρίζανε κρεμμύδια.
Θάνατος οι λεροί κι ασήμαντοι δρόμοι, με τα λαμπρά μεγάλα ονόματά τους, ο ελαιώνας πίσω η θάλασσα κι ακόμη ο ήλιος θάνατος μες στους θανάτους.
Θάνατος ο αστυνόμος που διπλώνει για να ζυγίσει μια ελλειπή μερίδα, θάνατος τα ζουμπούλια στο μπαλκόνι κι ο δάσκαλος με την εφημερίδα.
Βάσις φρουρά εξηκονταρχία Πρεβέζης. Την Κυριακή θ' ακούσουμε την μπάντα. Επήρα ένα βιβλιάριο τραπέζης, πρώτη κατάθεσης δραχμαί τριάντα.
Περπατώντας αργά στην προκυμαία "Υπάρχω" λες κι ύστερα "Δεν υπάρχεις". Φτάνει το πλοίο υψωμένη σημαία. Ίσως έρχεται ο κύριος νομάρχης.
[Αν τουλάχιστον, μέσα στους ανθρώπους ένας πέθαινε από αηδία... Σιωπηλοί, θλιμμένοι, με σεμνούς τρόπους, θα διασκεδάζαμε όλοι στην κηδεία]
Τι νέοι που φτάσαμεν εδώ στο έρμο νησί στο χείλος του κόσμου, δώθε απ' το όνειρο και κείθε από τη γη! Όταν απομακρύνθηκε ο τελευταίος μας φίλος, ήρθαμε αγάλι σέρνοντας την αιωνία πληγή.
Με μάτι βλέπουμε αδειανό, με βήμα τσακισμένο τον ίδιο δρόμο παίρνουμε καθένας μοναχός, νιώθουμε το άρρωστο κορμί που εβάρυνε σαν ξένο, υπόκωφος από μακριά η φωνή μας φτάνει αχός.
Η ζωή διαβαίνει, πέρα στον ορίζοντα σειρήνα, μα θάνατο, καθημερνό θάνατο και χολή μόνο, για μας η ζωή θα φέρει, όσο αν γελά η αχτίνα του ήλιου και οι αύρες πνέουνε.
Κι είμαστε νέοι, πολύ νέοι και μας άφησε εδώ μια νύχτα σ' ένα βράχο, το πλοίο που τώρα χάνεται στου απείρου την καρδιά, χάνεται και ρωτιόμαστε τι να 'χουμε τι να 'χω, που σβήνουμε όλοι, φεύγουμε έτσι νέοι, σχεδόν παιδιά!
"Καρυωτάκης" (1984)
"Τι νέοι που φτάσαμεν εδώ" Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
"Ανδρείκελα"
Σαν να μην ήρθαμε ποτέ σ' αυτήν εδώ τη γη. Σαν να μένουμε ακόμα στην ανυπαρξία. Σκοτάδι γύρω κι ούτε μια μαρμαρυγή. άνθρωποι στων άλλων τη φαντασία.
Από χαρτί πλασμένα κι από δισταγμό ανδρείκελα στης μοίρας τα τυφλά δυο χέρια, χορεύουμε, δεχόμαστε τον εμπαιγμό, άτονα, κοιτώντας παθητικά τ' αστέρια.
Μακρινή τώρα είναι για μας η κάθε χαρά. Η ελπίδα και η νιότη έννοια αφηρημένη. άλλος δεν ξέρει ότι βρισκόμαστε παρά ο όποιος πατάει επάνω μας καθώς διαβαίνει.
Πέρασαν τόσα χρόνια, πέρασε ο καιρός κι άμα δεν ήταν η βαθιά λύπη μες στο σώμα κι άμα δεν ήταν στην ψυχή ο πραγματικός πόνος μας να λέει ότι υπάρχουμε ακόμα.
Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα είδα το βράδυ αυτό. Κάποια χρυσή, λεπτότατη στους δρόμους ευωδιά. Και στην καρδιά αιφνίδια καλοσύνη. Στα χέρια το παλτό, στ' ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνη. Ηλεκτρισμένη από φιλήματα θα 'λεγες την ατμόσφαιρα. Η σκέψις, τα ποιήματα, βάρος περιττό. Έχω κάτι σπασμένα φτερά. Δεν ξέρω καν γιατί μας ήρθε το καλοκαίρι αυτό. Για ποιον ανέλπιστη χαρά, για ποιες αγάπες για ποιο ταξίδι ονειρευτό.
"Σα δέσμη από τριαντάφυλλα" [Μουσική: Λένα Πλάτωνος, Ερμηνεία: Σαββίνα Γιαννάτου]
Δεν τραγουδώ παρά γιατί μ' αγάπησες σε περασμένα χρόνια. Και σε ήλιο, σε καλοκαιριού προμάντεμα και σε βροχή, σε χιόνια, δεν τραγουδώ παρά γιατί μ' αγάπησες.
Μόνο γιατί με κράτησες στα χέρια σου μια νύχτα και με φίλησες στο στόμα, μόνο γι' αυτό είμαι σαν κρίνο ολάνοιχτο κι έχω ένα ρίγος στην ψυχή μου ακόμα, μόνο γιατί με κράτησες στα χέρια σου.
Μόνο γιατί όπως πέρναγα με καμάρωσες και στη ματιά σου να περνάει είδα τη λυγερή σκιά μου ως όνειρο να παίζει, να πονάει, μόνο γιατί όπως πέρναγα με καμάρωσες.
Γιατί, μόνο γιατί σε σεναν άρεσε γι' αυτό έμειν' ωραίο το πέρασμά μου. Σα να μ' ακολουθούσες όπου πήγαινα σα να περνούσες κάπου εκεί σιμά μου. Μόνο γιατί σε σεναν άρεσε.
Μόνο γιατί μ' αγάπησες γεννήθηκα γι' αυτό η ζωή μου εδόθη. Στην άχαρη ζωή την ανεκπλήρωτη μένα η ζωή πληρώθη. Μόνο γιατί μ' αγάπησες γεννήθηκα.
Μονάχα για τη διαλεχτήν αγάπη σου μου χάρισε η αυγή ρόδα στα χέρια. Για να φωτίσω μια στιγμή το δρόμο σου μου γέμισε τα μάτια η νύχτα αστέρια, μονάχα για τη διαλεχτήν αγάπη σου.
Μαρία Πολυδούρη "Μόνο γιατί μ' αγάπησες" [Ελευθερία Αρβανιτάκη]
Μαρία Πολυδούρη "Μόνο γιατί μ' αγάπησες" [Ελευθερία Αρβανιτάκη]
Μαρία Πολυδούρη "Μόνο γιατί μ' αγάπησες" [Ερμηνεία: Πόπη Αστεριάδη]
Φέτος η Δέσποινα περίμενε πώς και πώς την τελευταία μέρα του σχολείου για τις πολυαγαπημένες της διακοπές του Πάσχα. Γιατί όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος η Δέσποινα με τον μεγάλο της αδελφό τον Χρήστο και τη γιαγιά θα πήγαιναν στην εκκλησία, θα φτιάχνανε τσουρέκια, θα βάφανε κόκκινα τα αυγά, θα πήγαιναν στην Ανάσταση, θα έπαιρνε τη λαμπάδα της, θα τσούγκριζε τα αβγά με τον αδελφό της και τη γιαγιά και στη συνέχεια θα περίμενε με αγωνία την Κυριακή για να έρθουνε τα ξαδέλφια της και να ψήσουνε όλοι μαζί το κατσίκι. Έτσι, ξύπνησε το πρωί για να πάει στο σχολείο για τελευταία φορά πριν το Πάσχα. Πήρε λίγα βιβλία μαζί της γιατί θα κάνανε λίγο μάθημα και μετά θα παίρνανε βαθμούς. Έτσι έφυγε από το σπίτι για το σχολείο χαρούμενη, αλλά και λίγο σκεφτική, επειδή είχε πρώτη ώρα μαθηματικά, τα οποία δεν χώνευε καθόλου και επίσης θα παίρνανε τα διαγωνίσματα που τα είχε πάει πάρα πολύ χάλια, αλλά τουλάχιστον την παρηγορούσε το ότι τις δυο επόμενες ώρες είχε ιστορία και λογοτεχνία που ήταν τα αγαπημένα της. Όταν έφτασε στο σχολείο και μπήκε στην τάξη η καθηγήτρια ήταν ήδη μέσα. Ο κόμπος στον λαιμό της Δέσποινας όλο και πιο πολύ έσφιγγε, κάθισε στην καρέκλα και δεν έβγαλε άχνα. Την ίδια στιγμή η καθηγήτρια φώναζε τους βαθμούς του κάθε μαθητή... έτσι ήρθε και η σειρά της. Η καθηγήτρια φώναξε "Δέσποινα Αδαμοπούλου", η Δέσποινα σήκωσε το χέρι της και η κυρία συνέχισε με μια λέξη: "ΔΥΟ" .. Ο βαθμός της ήταν δυο! Η Δέσποινα βούρκωσε, ζήτησε την άδεια και βγήκε από το τμήμα. Σκεφτόταν ότι αν δεν ανέβαζε ούτε σε αυτό το τρίμηνο τον βαθμό της υπήρχε κίνδυνος να μην περάσει την τάξη και μετά αντίο "ανέμελο" καλοκαίρι. Εκεί που βυθιζόταν στις σκέψεις της μια φωνή ακούστηκε και την τάραξε. Ήταν ο αδελφός της που την φώναξε. Η Δέσποινα τον πλησίασε και αυτός της είπε ότι θα έπρεπε να φύγουνε επειδή η γιαγιά δεν ένιωθε καλά. Η Δέσποινα μπήκε στην τάξη πήρε την τσάντα της και πήγε στον αδελφό της που την περίμενε έξω από το σχολείο και φύγανε μαζί για το σπίτι. Όταν φτάσανε βρήκανε τον θείο τους που τους είπε ότι πήγε τη γιαγιά στο νοσοκομείο και ότι θα καθόταν εκεί για μια εβδομάδα. Η Δέσποινα σκέφτηκε ότι δε θα άντεχε να χάσει άλλο αγαπημένο πρόσωπο μετά τον θάνατο του μπαμπά και της μαμάς της. Και ότι θα ήταν το χειρότερο Πάσχα της ζωής της. Και πραγματικά ήταν το χειρότερο Πάσχα γιατί σκεφτότανε συνεχώς την κατάσταση της γιαγιάς, το διαγώνισμα των μαθηματικών, τους βαθμούς που δεν πήρε και την βαρετή Ανάσταση που θα έκανε. Η μέρα της Ανάστασης ήρθε και η γιαγιά μόλις είχε έρθει στο σπίτι ! Το καλό νέο ήταν ότι η γιαγιά ήταν καλά και το κακό ότι ένα απαίσιο Πάσχα τελείωσε. Αλλά το μόνο που την ενδιέφερε τώρα την Δέσποινα ήταν ότι όλοι ήταν ξανά μαζί και καλά.
Πασχαλιάτικη Ιστορία: ΙΙ Αφροδίτη Γούναρη (Γ1)
«΄Ενα επεισοδιακό Πάσχα»
Το Πάσχα για μένα είναι πάντα μια συνηθισμένη γιορτή χωρίς να παύει να είναι και ενδιαφέρουσα, μιας και κάθε χρόνο μαζευόμαστε ‘όλο το σόι’ στο χωριό της μητέρας μου, βάζουμε στη σούβλα ένα αρνί, ενώ ο χορός και το τραγούδι δε λείπουν απ΄ το τραπέζι μας. Όλοι ασχολούνται με κάτι, άντρες και γυναίκες, ενώ τα παιδιά κάνουμε κάθε χρόνο οδοιπορικό στην πλαγιά του βουνού, στο «Μέγαν Όρος», όπως ονομάζεται, εκεί όπου η θέα είναι αξεπέραστη. Όλα αυτά συμβαίνουν κάθε χρόνο και το παράδοξο είναι πως ανυπομονούμε γι΄ αυτά, παρά το γεγονός ότι κάνουμε τα ίδια πράγματα. Μόνο που πέρσι έγινε κάτι πολύ απρόσμενο στο ετήσιο οδοιπορικό που κάνουμε όχι μόνο με τα ξαδέρφια μου, αλλά και μ’ όλα τα παιδιά του χωριού. Ξημέρωνε Πάσχα και ξυπνήσαμε σχετικά νωρίς, προκειμένου ν΄ απολαύσουμε τη θέα πάνω στην πλαγιά και σαφώς για να έχουμε χρόνο να περπατήσουμε όλη την έκταση. Εφοδιαστήκαμε με νερό, λίγα τρόφιμα και με μια φωτογραφική μηχανή. Φτάνοντας εκεί απλώσαμε τις ζακέτες μας για να ξαπλώσουμε και αρχίσαμε να λέμε διάφορες ιστορίες, μέχρι που είδαμε μπροστά μας ένα μικρό και εγκαταλελειμμένο σπίτι, κάτι που για πρώτη φορά βλέπαμε. Εγώ, πιο περίεργη απ’ τους άλλους, έτρεξα να δω τι κρύβεται μέσα σ’ αυτό το σπίτι. Τα παιδιά όμως δεν φαίνονταν και πολύ ενθουσιασμένα, μέχρι που αποκαλύφθηκε κάτι. Έτσι, λοιπόν, έσυρα την ξύλινη πορτούλα και μπήκα στο σπίτι, μέσα στο οποίο βρισκόταν μια εσωτερική σκάλα, που κατέληγε στο υπόγειο. Ένα μεγάλο υπόγειο με πολλά δωμάτια, σε ένα από τα οποία βρέθηκε ένα μπαούλο. Άνοιξα το μπαούλο και αντίκρισα μια μεγάλη συλλογή από πολύτιμους λίθους, στην οποία βρισκόταν ένα γράμμα, που απευθυνόταν στη μητέρα μου. Διάβασα το γράμμα, άλλα δεν μπορούσα να καταλάβω τον αποστολέα του, αφού δεν ήξερα κανέναν γνωστό που να είχε σπίτι στην πλαγιά. Φώναξα τα παιδιά να με βοηθήσουν να το κουβαλήσω και αφού τους διάβασα το γράμμα, πήραμε το δρόμο για το σπίτι μας. Προσπαθήσαμε να κρύψουμε το μπαούλο σε μέρος χωρίς πρόσβαση στους άλλους και μόλις φάγαμε, εγώ με τα ξαδέρφια μου φέραμε το μπαούλο, ενώ μόλις το αντίκρισαν οι υπόλοιποι, επικράτησε απόλυτη σιγή. Το μπαούλο ανοίχτηκε και το γράμμα διαβάστηκε. Ξαφνικά τους βλέπω όλους συγκινημένους. Το γράμμα έλεγε για μια ανύπαντρη γυναίκα που πριν από πολλά χρόνια είχε βοηθήσει η μητέρα μου. Μέσα στην απόγνωσή της, είχε πέσει μέσα στο ορμητικό ποτάμι, ενώ ήδη ήταν προχωρημένης ηλικίας τότε. Αργότερα, για να την ευχαριστήσει, της χάρισε αυτό το μπαούλο με τους πολύτιμους λίθους, που ήταν και η μόνη της κληρονομιά. Μετά από μέρες πέθανε και έτσι δεν πρόλαβε να της το χαρίσει. Φέτος λοιπόν το Πάσχα με συγκίνηση και χαρά θα θυμόμαστε το περσινό και επεισοδιακό Πάσχα που ήταν ιδιαίτερο και ξεχωριστό.
